Σταυρεπίστεγος ναός του 13ου αιώνα με μεταβυζαντινό καμαροσκέπαστο νάρθηκα στα δυτικά. Στο εσωτερικό κοσμείται με τοιχογραφίες βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής. Πανηγυρίζει την 18η Οκτωβρίου, Μνήμη του Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστού Λουκά.
Γενικά - Τοποθεσία Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Λουκά, του Ευαγγελιστού, βρίσκεται παραπλεύρως της οδού Λαμπρών, στο χώρο του μικρού κοιμητηρίου της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Λαμπρικών, 4.5 περίπου χλμ. από το κέντρο του Κορωπίου με κατεύθυνση προς Βάρη. Ο Άγιος Λουκάς είναι ένας αξιοπρόσεκτος ναός, που βρίσκεται σε ένα
όμορφο υπαίθριο τοπίο, στα Λαμπρικά, σε μια περιοχή που διατηρεί το όνομά της από τους μεσαιωνικούς χρόνους. Ο ναός βρίσκεται εντός συρματοπλέκτου περιβόλου, ενώ τριγύρω δεν υπάρχουν κτίρια, παρά μόνο η Ιερά Μονή. Πλησίον, εκτός από το Καθολικό της Μονής, υπάρχουν τα μεταβυζαντινά εκκλησάκια του Αγίου Ιωάννου και του Αγίου Κωνσταντίνου, όπως και τα ερείπια του βυζαντινού ναού του Αγίου Κοσμά. Σε αυτήν την περιοχή που περικλείεται από τα παραπάνω εκκλησάκια, εκτεινότανε πολύ παλιά και ο μεγάλος αρχαίος Δήμος των Άνω Λαμπτρών. Όπως ήδη αναφέραμε, ο ναός αποτελεί το κοιμητήριο της Ιεράς Μονής της Αγίας Τριάδος και δεν είναι προσβάσιμος, καθόσον είναι ανακηρυγμένος σε διατηρητέο μνημείο και προστατεύεται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Αρχιτεκτονική Περιγραφή και Τοιχογραφίες Ο Άγιος Λουκάς έχει τον τύπο του μονόχωρου μικρού σταυρεπίστεγου ναού με καμαροσκέπαστο νάρθηκα στα δυτικά. Ανατολικά ο ναός καταλήγει σε αβαθή ημικυκλική αψίδα Ιερού. Χαρακτηριστικό του ναού είναι η πλαστικότητα των όγκων του, που τονίζεται από τον έντονα υπερυψωμένο μικρό νάρθηκα και προσδίδει μοναδικότητα σε σχέση με άλλους ομοιότυπους ναούς. Η ίδρυση του ναού ανάγεται στο 12ο αιώνα, όμως στο πέρασμα των αιώνων έχει υποστεί αρκετές μετασκευές και μόνο μερικά τμήματα διατηρούνται σήμερα από το αρχικό κτίσμα. Στο σύνολο του ο σημερινός ναός είναι μεταβυζαντινός και με τη βοήθεια κάποιων λεπτομερειών θα μπορούσε να τοποθετηθεί χρονολογικά στο 17ο αιώνα (1). Ο κυρίως ναός έχει εξωτερικές διαστάσεις 4.20 x 6.40 μ. περίπου και ο νάρθηκας είναι στενότερος περίπου 3.40 x 2.50 μ. Στην τοιχοδομία έχουν χρησιμοποιηθεί αρχαίες δουλεμένες πέτρες και έχουν ενσωματωθεί πολλά αρχαία ή παλαιοχριστιανικά μέλη κάποια από τα οποία υπάρχουν διάσπαρτα γύρω από την εκκλησία. Πολλές δυσκολίες παρουσιάζει η χρονολόγηση του νάρθηκα. Η είσοδος στο ναό γίνεται από μια μικρή πόρτα, όμως πάνω από αυτή διακρίνεται ένα πολύ μεγαλύτερο πεταλόμορφο τόξο διαμορφωμένο με εξαιρετική επιμέλεια με λαξευτούς θολίτες, το οποίο σήμερα είναι χτισμένο (1). Χτισμένα είναι επίσης και τα τοξωτά ανοίγματα στη βόρεια και τη νότια πλευρά του νάρθηκα. Η ύπαρξη τριών μεγάλων ανοιγμάτων σε ένα τόσο μικρό νάρθηκα δημιουργούν απορίες για την αρχική μορφή και χρήση που μπορεί να είχε ο νάρθηκας του ναού. Στο εσωτερικό του ναού, στο υπέρθυρο της εισόδου από το νάρθηκα στον κυρίως ναό υπάρχει αρχαία επιτύμβια ενεπίγραφη στήλη, ενώ στο δάπεδο σώζονται παλαιές πλάκες(1). Στο βόρειο τοίχο του κυρίως ναού, υπάρχουν δύο τυφλές αψίδες. Το τέμπλο είναι κτιστό με μια είσοδο, την Ωραία Πύλη. Τοιχογραφίες υπάρχουν στα τυφλά τόξα του βορείου τοίχου, στο νότιο τοίχο, στο Ιερό, στο τέμπλο και στην κορυφή της καμάρας. Είναι καλοδιατηρημένες και δημιουργημένες σε τρεις φάσεις μεταβυζαντινές έως και νεώτερες ενώ μια επιγραφή αναφέρει το έτος της τελευταίας τοιχογράφησης 1855. Όμως σε εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του ναού που διενεργήθηκαν από την 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων αποκαλύφθηκαν σπαράγματα από την αρχική διακόσμηση του ναού, που χρονολογούνται πιθανότατα τον 13ο αιώνα (2) . Ιστορία Το μοναδικό ιστορικό στοιχείο που γνωρίζουμε για το ναό είναι ότι αποτελούσε το καθολικό μιας Μονής της Εκκλησίας των Αθηνών, που αναφέρεται σε πράξη του πάπα Ιννοκεντίου του Δ΄, στα 1209, όταν η Αττική βρισκόταν υπό την κυριαρχία της γαλλικής δυναστείας των De la Roche (2). Όσον αφορά στην ιστορία της περιοχής, στην εγγύς και στην ευρύτερη περιοχή εντοπίζεται ο μεγάλος αρχαίος Δήμος Λάμπτραι της Ερεχθηίδος φυλής με ιδρυτή κατά μία παράδοση τον Λαμπτρέα, γαμπρό του βασιλέως των Αθηνών Κόδρου. Υπάρχουν ενδείξεις ζωής από τους προϊστορικούς μέχρι τους μεσαιωνικούς χρόνους, καθόσον έχουν βρεθεί σημαντικά ευρήματα από το 4000 π.Χ (4). Αποτελείτο από δύο κέντρα : των Παραλίων Λαμπτρών (Υπέρνερθεν) και Άνω Λαμπτρών (Καθύπερθεν). Και τα δύο κέντρα έχουν εντοπιστεί με βεβαιότητα, οι μεν Παράλιαι Λάμπτραι στη θέση Κίτσι, οι δε Άνω Λάμπτραι στα Λαμπρικά, στην περιοχή που βρίσκεται ο Ναός, όπου ανθούσε παλαιότερα το ομώνυμο μεσαιωνικό χωριό και του οποίου η ζωή του συνεχίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
όμορφο υπαίθριο τοπίο, στα Λαμπρικά, σε μια περιοχή που διατηρεί το όνομά της από τους μεσαιωνικούς χρόνους. Ο ναός βρίσκεται εντός συρματοπλέκτου περιβόλου, ενώ τριγύρω δεν υπάρχουν κτίρια, παρά μόνο η Ιερά Μονή. Πλησίον, εκτός από το Καθολικό της Μονής, υπάρχουν τα μεταβυζαντινά εκκλησάκια του Αγίου Ιωάννου και του Αγίου Κωνσταντίνου, όπως και τα ερείπια του βυζαντινού ναού του Αγίου Κοσμά. Σε αυτήν την περιοχή που περικλείεται από τα παραπάνω εκκλησάκια, εκτεινότανε πολύ παλιά και ο μεγάλος αρχαίος Δήμος των Άνω Λαμπτρών. Όπως ήδη αναφέραμε, ο ναός αποτελεί το κοιμητήριο της Ιεράς Μονής της Αγίας Τριάδος και δεν είναι προσβάσιμος, καθόσον είναι ανακηρυγμένος σε διατηρητέο μνημείο και προστατεύεται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Αρχιτεκτονική Περιγραφή και Τοιχογραφίες Ο Άγιος Λουκάς έχει τον τύπο του μονόχωρου μικρού σταυρεπίστεγου ναού με καμαροσκέπαστο νάρθηκα στα δυτικά. Ανατολικά ο ναός καταλήγει σε αβαθή ημικυκλική αψίδα Ιερού. Χαρακτηριστικό του ναού είναι η πλαστικότητα των όγκων του, που τονίζεται από τον έντονα υπερυψωμένο μικρό νάρθηκα και προσδίδει μοναδικότητα σε σχέση με άλλους ομοιότυπους ναούς. Η ίδρυση του ναού ανάγεται στο 12ο αιώνα, όμως στο πέρασμα των αιώνων έχει υποστεί αρκετές μετασκευές και μόνο μερικά τμήματα διατηρούνται σήμερα από το αρχικό κτίσμα. Στο σύνολο του ο σημερινός ναός είναι μεταβυζαντινός και με τη βοήθεια κάποιων λεπτομερειών θα μπορούσε να τοποθετηθεί χρονολογικά στο 17ο αιώνα (1). Ο κυρίως ναός έχει εξωτερικές διαστάσεις 4.20 x 6.40 μ. περίπου και ο νάρθηκας είναι στενότερος περίπου 3.40 x 2.50 μ. Στην τοιχοδομία έχουν χρησιμοποιηθεί αρχαίες δουλεμένες πέτρες και έχουν ενσωματωθεί πολλά αρχαία ή παλαιοχριστιανικά μέλη κάποια από τα οποία υπάρχουν διάσπαρτα γύρω από την εκκλησία. Πολλές δυσκολίες παρουσιάζει η χρονολόγηση του νάρθηκα. Η είσοδος στο ναό γίνεται από μια μικρή πόρτα, όμως πάνω από αυτή διακρίνεται ένα πολύ μεγαλύτερο πεταλόμορφο τόξο διαμορφωμένο με εξαιρετική επιμέλεια με λαξευτούς θολίτες, το οποίο σήμερα είναι χτισμένο (1). Χτισμένα είναι επίσης και τα τοξωτά ανοίγματα στη βόρεια και τη νότια πλευρά του νάρθηκα. Η ύπαρξη τριών μεγάλων ανοιγμάτων σε ένα τόσο μικρό νάρθηκα δημιουργούν απορίες για την αρχική μορφή και χρήση που μπορεί να είχε ο νάρθηκας του ναού. Στο εσωτερικό του ναού, στο υπέρθυρο της εισόδου από το νάρθηκα στον κυρίως ναό υπάρχει αρχαία επιτύμβια ενεπίγραφη στήλη, ενώ στο δάπεδο σώζονται παλαιές πλάκες(1). Στο βόρειο τοίχο του κυρίως ναού, υπάρχουν δύο τυφλές αψίδες. Το τέμπλο είναι κτιστό με μια είσοδο, την Ωραία Πύλη. Τοιχογραφίες υπάρχουν στα τυφλά τόξα του βορείου τοίχου, στο νότιο τοίχο, στο Ιερό, στο τέμπλο και στην κορυφή της καμάρας. Είναι καλοδιατηρημένες και δημιουργημένες σε τρεις φάσεις μεταβυζαντινές έως και νεώτερες ενώ μια επιγραφή αναφέρει το έτος της τελευταίας τοιχογράφησης 1855. Όμως σε εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του ναού που διενεργήθηκαν από την 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων αποκαλύφθηκαν σπαράγματα από την αρχική διακόσμηση του ναού, που χρονολογούνται πιθανότατα τον 13ο αιώνα (2) . Ιστορία Το μοναδικό ιστορικό στοιχείο που γνωρίζουμε για το ναό είναι ότι αποτελούσε το καθολικό μιας Μονής της Εκκλησίας των Αθηνών, που αναφέρεται σε πράξη του πάπα Ιννοκεντίου του Δ΄, στα 1209, όταν η Αττική βρισκόταν υπό την κυριαρχία της γαλλικής δυναστείας των De la Roche (2). Όσον αφορά στην ιστορία της περιοχής, στην εγγύς και στην ευρύτερη περιοχή εντοπίζεται ο μεγάλος αρχαίος Δήμος Λάμπτραι της Ερεχθηίδος φυλής με ιδρυτή κατά μία παράδοση τον Λαμπτρέα, γαμπρό του βασιλέως των Αθηνών Κόδρου. Υπάρχουν ενδείξεις ζωής από τους προϊστορικούς μέχρι τους μεσαιωνικούς χρόνους, καθόσον έχουν βρεθεί σημαντικά ευρήματα από το 4000 π.Χ (4). Αποτελείτο από δύο κέντρα : των Παραλίων Λαμπτρών (Υπέρνερθεν) και Άνω Λαμπτρών (Καθύπερθεν). Και τα δύο κέντρα έχουν εντοπιστεί με βεβαιότητα, οι μεν Παράλιαι Λάμπτραι στη θέση Κίτσι, οι δε Άνω Λάμπτραι στα Λαμπρικά, στην περιοχή που βρίσκεται ο Ναός, όπου ανθούσε παλαιότερα το ομώνυμο μεσαιωνικό χωριό και του οποίου η ζωή του συνεχίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Βιβλιογραφία: (1) Μπούρας Χαρ.- Ανδρεάδη Ρ.- Καλογεροπούλου Α., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969 σ. 87 (2) www.eie.gr/byzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Βυζαντινά μνημεία. (3) Κατάλογος χριστιανικών μνημείων Μεσογείων και Λαυρεωτικής – 1ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (4) Αγγελική Εμμ. Γκιόκα, Το Κορωπί από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το Koropi Press δίνει το δικαίωμα σε κάθε αναγνώστη να σχολιάσει οποιαδήποτε δημοσίευση. Σας παρακαλούμε τα σχόλια να είναι κόσμια και να μην υπάρχουν χυδαία μηνύματα.
KP